Driedubbel effect
Water vervult een dubbele rol in de atmosfeer. Wolken kunnen de aarde opwarmen en afkoelen. Volgens wetenschappers van de NASA zijn donkere wolken, die laag hangen, goed voor afkoeling. Lichte wolken warmen echter op. Dat komt doordat de zonnestralen door die dunne wolken heen kunnen, maar de straling vanaf de aarde tegengehouden wordt. Dat is net als in een kas waarin planten gekweekt worden. De zon schijnt door de ruiten en de warmte blijft in de kas, waardoor de planten daarin het warmer hebben dan de planten buiten de kas.
De kunstmatige wolken zorgen dus voor opwarming, naast de CO2 die vliegtuigen uitstoten. Daar wordt niet veel over gesproken en dat komt omdat wolken heel ingewikkeld zijn. Er is nog maar weinig onderzoek naar gedaan, maar het is wel duidelijk dat wolken een heel belangrijke rol spelen in het klimaat. Deskundigen vrezen dat de wolken geen dempend effect hebben op klimaatverandering, maar deze juist versterken.
Waterdamp veroorzaakt wolken (‘contrails’) die de warmte van de aarde terugkaatsen.
Tijdens het vliegen (of zelfs tijdens het taxiën op de grond) stoten vliegtuigen niet alleen CO2 en waterdamp uit, maar ook stikstofoxiden (NOx), aerosoldeeltjes (zoals roet of sulfaten) en koolwaterstoffen - net als vrijwel elk ander voertuig met een verbrandingsmotor. 58 Stikstofoxiden reageren met deeltjes in de lucht en produceren ozon, een stof die de opwarming versnelt. 59 Het effect van de niet-CO2 uitstoot is erg moeilijk te bepalen. 60 Uit recent onderzoek blijkt dat het opwarmend effect van vliegen driemaal zo groot is als dat van de CO2-uitstoot alleen. 61
Hoe groot zijn die extra effecten?
CO2: 2.5%
Niet-CO2: 4%
Totaal: 7.5%
De bijdrage van de luchtvaart aan de wereldwijde opwarming is zo’n 7,5%, vergelijkbaar met die van India (7.3%)
62 of de Europese Unie (7.3%).
63
Offset van een vliegreis
De klimaatschade van een vliegreis kan worden gecompenseerd, als je de aanbieders van ‘carbon offsets’ mag geloven. Bomen planten bijv. zou de CO2 van het vliegtuig ‘uit de lucht halen’, maar dat is een nogal eenvoudige voorstelling van zaken. De CO2 gaat vooral in hogere luchtlagen zitten en kan op de grond niet verwijderd worden. Bovendien zijn er dan ook andere opwarmende stoffen uitgestoten. De CO2-impact van een vlucht moet daarom worden verdrievoudigd in voetafdrukcalculators.
64
We moeten overigens niet teveel vertrouwen op bomen ‘als redders van het klimaat’.
65
Het gunstige klimaat-effect van bomen planten blijkt tegen te vallen. Weinig plekken zijn geschikt voor boomgroei en vooral jonge bomen leggen CO2 vast. Op lange termijn dreigt er nieuwe opwarming, want als de bomen ooit worden gekapt, komt de CO2 weer vrij.
66
Kan vliegen duurzaam zijn?
Duurzaam vliegen is alleen mogelijk als de uitstoot van het vliegtuig tot nul wordt teruggebracht, of als alle klimaat-effecten, ook van waterdamp, root en andere opwarmende stoffen, wordt gecompenseerd. Bovendien moet die compensatie goed werken, ook op langere termijn. Wanneer bomen planten als oplossing wordt gekozen, moet het bos tot in de verre toekomst blijven bestaan.
Vliegen wordt nog elk jaar populairder en de emissies nemen toe, ondanks het streven naar minder vervuiling, bv. door schonere vliegtuigen en ‘duurzame’ brandstof. De (Nederlandse) luchtvaart-sector heeft wel plannen om de uitstoot terug te brengen, maar door de verwachte groei van het vliegverkeer zal dat maar enkele procenten zijn.
67
De internationale luchtvaart heeft eigen klimaatafspraken gemaakt. Na 2020 streeft de sector naar 'CO2-neutrale groei'. Dat betekent dat de groei van de uitstoot zal worden gecompenseerd, bijvoorbeeld door de aankoop van emissierechten in andere sectoren.
68
Klimaatgeschiedenis in het kort
Klimaatopwarming is niet gemakkelijk vast te stellen.
73 Weerpatronen zijn grillig. Maar de temperatuur van de oceaan vertelt een ‘eenduidig’ verhaal: die is flink gestegen, wat te merken is aan het hogere zeeniveau. Er is veel energie in de oceanen opgeslagen. Ruim 90% van de extra warmte door het broeikaseffect ging in het zeewater zitten.
74 De metingen van het water in de oceanen gaan ongeveer een eeuw terug en de oude metingen zijn wat onnauwkeuriger. We kunnen ook verder terugkijken.
IJskernen zijn daarvoor van groot belang. Diep boren in ijslagen zoals op de Noordpool levert stukken ijs op van (tot ca. 800,000 jaar) en die onthullen de samenstelling van de atmosfeer lang geleden.
75 Ook de temperatuur toen kan hieruit afgeleid worden.
76 De landtemparatuur is minder gemakkelijk te bepalen dan de temperatuur van het zeewater, maar neemt ook toe.
toekomstig klimaat
Om te weten hoe het klimaat er in de toekomst uit gaat zien gebruiken klimaat-wetenschappers computer simulaties. Dankzij betere klimaatmodellen en meer data van betere kwaliteit worden de ‘voorspellingen’ steeds beter en betrouwbaarder, al blijft het moeilijk vanwege de ‘grilligheid’ van het klimaat.
theorie
De geschiedenis van de klimaatwetenschap gaat zo’n 200 jaar terug, toen Fourier het broeikaseffect ontdekte.
77 En bijna 100 jaar geleden concludeerde Callendar dat de VS en Noord-Atlantische regio warmer waren geworden sinds het begin van de Industrieële Revolutie.
78 Zijn werk leidde tot het meten van CO2, waarmee Charles Keeling in 1958 is begonnen.
79 Dankzij alle metingen sindsdien hebben we een goed beeld van de toename van CO2 in de afmosfeer.
Bijna 50 jaar geleden berekenden wetenschappers van de universiteit van Princeton dat bij een verdubbeling van de hoeveelheid kooldioxyde een temperatuurstijging van meer dan 2 graden Celsius optreden.
80
De klimaatwetenschap was toen al ‘op stoom’. Wetenschappers van het ‘fossiele’ bedrijf EXXON maakten in de jaren 70 een prognose hoe het klimaat zich zou ontwikkelen. Nu kunnen we vaststellen dat die heel accuraat was.
81 Ook andere bedrijven, waaronder BP en Shell, deden onderzoek naar de effecten van het op grote schaal verbranden van fossiele brandstoffen.